Çölyak hastalığının ilk belirtileri, bebeklerde 6. ay ek besinlere geçiş ile baş gösterebilir. Bu yalnızca bebeklik döneminde ortaya çıkacağı anlamına gelmez. Günümüzde bir çok firmanın hastalığın popüleritesinden faydalanmak üzere üretiği Gluten Free ürünlerinin marketlerde artması dolayısıyla sağlık problemi olmayan kişilerin uzun bir süre bu besinlerden tüketmesi halinde tekrar gluten içeren besinlere döndüğünde de gluten hassasiyeti gözlemlenebilmektedir.
Gluten özellikle buğdayda ve birçok tahıl tanesinde bulunan bir proteindir. Çavdar, yulaf ve arpa gibi diğer tahılların bileşiklerinde de bulunur. Bireyde ilerleyen gluten hassasiyeti ile Çölyak gelişmesi durumunda; büyüme geriliği, çomak parmak, anemi, kilo kaybı gibi durumlar gözlenebilir. Özellikle ince barsak hasarı da en sık görülen bulgulardandır.
Vücuda alınan besin, ince bağırsak tarfından ayrıştırılıp bağırsak mukozası üzerinden kana karışır. Vücudumuzun yeterince besin alabilmesi için ince bağırsakta çok sayıda villuslar olarak adlandırılan kıvrımlar bulunur. Çölyak hastaları glutenli yiyecekler tükettiklerinde bağırsak mukozasında alerji nedeniyle villus çıkıntıları ve kıvrımları tahribe uğrar ve küçülür. Böylece bağırsakta villusların yüz ölçümü gittikçe azalır ve alınan besinler yeterince emilemez. Bunun sonucunda gelişen beslenme yetersizliği ve arkasından gelen hastalık belirtileri kaçınılmazdır.
Gluten intoleransı çeşitleri;
- Çölyak Olmayan Gluten Duyarlılığı
- Buğday Alerjisi
- Çölyak Hastalığı
Çölyak olmayan gluten duyarlılığı oldukça ön plandadır ve bireylere baş ağırısı, konfüzyon, ataksi gibi semptomlarla birlikte karın ağrısı ve şişkinlik gibi çölyak hastalığına benzer gastrointestinal belirti gösterebilir.
Çölyak çeşitli sistematik hastalıklar ve Tip 1 Diyabet gibi otoimmün hastalıklar ile ilişkilidir. İncebağırsak biyopsisi ile kesin tanı konulur. Genllikle glutensiz diyetle beslenmeyle düzelir. Gluten intoleransı yaşam boyu sürmektedir ve bilinen tek tedavi diyetten gluten çıkarılmasıdır. Çölyak hastalarında gerekli koşullar sağlanmadığında ve özel diyete uyulmadığında Laktoz İntoleransı gelişme olasılığı da ortaya çıkmaktadır.
Gluten intoleransı, İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS) ile karıştırılabilir. IBS’de önce glutensiz diyet denenmeli sonra FODMAP Diyet uygulanmalıdır.
Hızlı Konu Başlıkları
Çölyak Hastalığında Beslenme – Glutensiz Diyet
Bu tablo genel olarak serbetler ve yasakları içermektedir. Hazır paketli ürünlerde besin tablosu ve içindekiler bölümü dikkatli okunmalıdır.
| BESİNLER | SERBESTLER (Ürün etiketleri kontrol edilmelidir.) | YASAKLAR (Ürün etiketleri kontrol edilmelidir.) |
|---|---|---|
| Süt ve Süt Ürünleri | Gluten içermeyen süt ve süt ürünleri | Malt içeren süt, bazı soya sütleri Glutensiz ibaresi olmayan tüm yoğurtlar |
| Et ve Et Ürünleri | Sade pişirilmiş (gluten içeren ögeler eklenmeden) Sığır Kuzu Kümes hayvanları Kurubaklagil yemekleri Glutensiz mısır unu eklenerek pişirilmiş güveçler | Sosis Gluten içeren ögeler eklenerek pişirilmiş et türleri (soya sosları vb gibi) Pane etler, tavuk, balıklar Pizza Paylar Tartlar Patane ürünleri |
| Yumurta | Hepsi | – |
| Nişastaİçeriği Yükesek Besinler | Sade haşlanmış, sote veya püre edilmiş patates Glutensiz makarna Pirinç Mısır unlu garnitürler | Buğday unu eklenerek hazırlanan patates Buğday unu makarnası Buğday unu eriştesi Kuskus |
| Sebzeler | Diğer sebzeler | Terbiye edilmiş sebzeler (beyaz soslu, karnabahar graten gibi) |
| Meyveler | Tüm taze ve konserve meyveler | – |
| Ekmek ve Tahıllar | Glutensiz un ile hazırlanan ekmekler %100 çavdar ekmeği Pirinç unu ile hazırlanan kek, pasta vb. Glutensiz kahvaltılık tahıllar Karabuğday Darı Kinoa Pirinç patlağı | Diğer ekmekler Hazır kahvaltılıklar Kruvasan Hamburger, tost, sandviç ekmekleri |
| Sandviç, Börek, Tuzlu Pastalar | Glutensiz unla yapılan sandviçler | İşlenmiş et ürünleri veya gluteniçeren dolgu malzemeleri kullanılmış glutenli sandviçler |
| Çorbalar | Glutensiz et suyu tabletleriyle hazırlanmış çorbalar Glutensiz un eklenerek yapılmış çorbalar Kurubaklagil unlarıyla hazırlanmış çorbalar Pirinç çorbası Mercimek çorbası | Arpa Buğday, çavdar unu ve ürünleri eklenerek yapılmış çorbalar Hazır çorbalar |
| Kahvaltılık Ürünler | Margarin Reçel Bal Fıstık ezmesi | Buğday unu içeren tüm kahvaltılık soslar Pankekler |
| Tatlı, Bisküvi, Pasta | Mısır unlu kastırdlar Kremalı pirinçli tatlılar Jöle Dondurma İrmik Tapyoka (glutensiz un) Glutensiz unla yapılmış bisküviler | Pudingler Kekler Hazrı kabartıcılar eklenerek hazırlanmış kastırdlar Paylar Tartlar Pastane ürünleri |
| İçecekler | Diğer içecekler | İçilebilir çikolata, maltlı süt tozları |
| Salatalar ve Soslar | Peynir, yumurta ve kurubaklagiller eke-lenerek hazırlanan salatalar Tob ve somon balığı gibi konserve balıkları içeren salatalar Sade pişirilmiş sığır, kuzu, kümes hayvanları eklenerek hazırlanan salatalar Glutensiz soslar Et suyu tabletleri | Makarna salataları Hardal Turşular Soya sosu Buğday unu eklenerek terbiye edilmiş çorbalar |
| Diğer | Krema Tuz Karabiber Tamari (glutensiz soya sosu) Sirke Ararot nişastası Kuruyemişler ve yağlı tohumlar Bazı saflaştırılmış buğday ürünleri | Kahve beyazlatıcı Malt sirkesi Pudra şekeri karışımları |
